دعوایی تصرف و مالکیت

دعوای مالکیت:

دعوا در صورتی دعوای مالکیت شمرده میشود که موضوع حق منشأ دعوا مالکیت خواهان، یعنی رابطه ای باشد که بین شخصی و چیز مادی به وجود آمده و قانون ان را محترم شمرده و به شخصی توانایی دائمی و انحصاری و مطلق انتفاعات ممکنه از آن را می دهد. بنابراین در دعوای مالکیت، خواهان همواره براساسی وجود چنین رابطه ای خود را محق میداند و مسلماً به دلایلی استناد می نماید که بتواند چنین رابطه ای (مالکیت) را اثبات نماید

دعوایی تصرف:

تعریف اصطلاهی:تصرف که از آن به ید هم تعبیر می‌شود عبارت است از سلطه و اقتداری که شخص به طور مستقیم یا به واسطه غیر، بر مالی دارد

تعریف قانونی: «دعوای تصرف عدوانی عبارت است از ادعای متصرف سابق مبنی بر اینکه دیگری بدون رضایت او مال غیرمنقول را از تصرف وی خارج کرده و اعادهٔ تصرف خود را نسبت به آن مال درخواست می‌نماید.» این تعریف فقط شامل اموال غیرمنقول است

دادخواست تصرف عدوانی تحت چه شرایطی رسیدگی می شود؟

به طور کلی خواهان باید به دادگاه های عمومی مراجعه نماید. لازم نیست حتما شما مالک ملک باشید تا بتوانید شکایت کنید ممکن است شما مستاجر باشید و موجر یا همان صاحبخانه شما متصرف عدوانی باشد.

ماده 12 قانون آئین دادرسی مدنی نیز از نظر محلی دادگاهی را صالح می‌داند که مال در حوزه آن قرار گرفته است. حتی اگر خوانده در آن مکان اقامت نداشته باشد. بنابراین دعاوی تصرف باید در دادگاه عمومی محل وقوع مال غیرمنقول اقامه شود.

قبل از هر چیزی باید بدانید که برای رسیدگی به دادخواست شرایط عدوانی باید شرایط خاصی را داشته باشید که در ادامه به طور خلاصه به آن‌ها می‌پردازیم:

دعوای تصرف عدوانی حقوقی:‌ این نوع از دعوا نیازمند وجود شرایطی است که در ادامه به آن اشاره می‌کنیم:

سابقه تصرف خواهان:

باید بدانید که یکی از اصلی‌ترین شروط رسیدگی به دادخواست این است که خواهان (یا فردی که شکایت کرده است) باید حتما مدتی از این اموال غیرمنقول استفاده کرده باشد. به عنوان مثال اگر مورد پرونده، یک آپارتمان باشد، خواهان باید مدتی در آن اقامت کرده باشد و این مسئله مورد قبول و تایید اطرافیان نیز باشد. در حقیقت باید برای دادگاه اثبات شود که این اموال غیرمنقول متعلق به خواهان بوده باشد.

لازم است ارتباط بین مال و متصرف مدتی ادامه داشته باشد تا بتوان آن‌ را بعنوان سابقه پذیرفت. تعیین این مدت به عرف وابسته است.

عدم سبق تصرف خوانده:

از نکات دیگری که در خیلی موارد موجب سردرگمی خواهان و خوانده می‌شود این است که قاضی تنها در شرایطی می‌تواند حکم بدهد که خوانده حتما بعد از تصرف خواهان اقدام به تصرف اموال غیرمنقول کرده باشد. در غیر این صورت قاضی نمی‌تواند برای خوانده حکم صادر کند.

صدور حکم رفع تصرف علیه کسی جائز است که تصرف او لاحق بر تصرف خواهان باشد. بر همین اساس است خوانده باید هیچگونه تصرف قبلی در مال موضوع دعوی نداشته باشد وگرنه او خود نیز متصرف سابق است و صدور دستور رفع تصرف علیه متصرف سابق فاقد وجه قانونی است.

عدوانی بودن تصرف:

شاید این گزاره برایتان خیلی ساده و واضح باشد اما باید بدانید که در صورتی به دادخواست این دعوا رسیدگی می‌شود که حتما این تصرف به زور و ناخواسته باشد. در حقیقت این مسئله باید بدون رضایت متصرف قبلی اتفاق افتاده باشد. البته در قانون به چنین چیزی اشاره نشده است اما استفاده از لفظ عدوانی، چنین مسئله‌ای را واضح و روشن ساخته است.

مال باید بدون رضایت مورد تصرف قرار گرفته باشد. این شرط در مورد غصب هم وجود دارد.

غیر منقول بودن مال مورد تصرف:

نکته دیگری که باید بدانید این است که شرط غیرمنقول بودن اموال تصرف شده بسیار مهم و شاید اولین شرط رسیدگی به این دادخواست باشد. بنابراین این دعوا شامل تصرف اموال منقول (مانند خودرو و … نمی‌شود)

براساس ماده 158 ق.آ.د.م دعوی ت مربوط به اموال غیر منقول است و در مورد اموال منقول مدعی حق، نمی‌تواند به این ماده استناد کند

انواع تصرف عدوانی:

طبق قانون تصرف عدوانی به دو نوع تقسیم می گردد. تصرف عدوانی کیفری و تصرف عدوانی حقوقی. هر کدام از آن ها دارای شرایط خاصی هستند و بعضا اگر تحت عنوان یکی اعلام دعوی کنید نمی توانید آن را تغیر دهید.

• تصرف عدوانی کیفری

تصرف عدوانی کیفری به معنای تصرف مالی که متعلق به شخص دیگری است. آن هم با اطلاع از اینکه مال تعلق به شخص دیگری دارد. به لحاظ قانونی تصرف عدوانی کیفری جرم محسوب می گردد و در صورت اثبات جرم، شخص از یک ماه تا یک سال به حبس محکوم می گردد. این نوع تصرف برای اموال غیر منقول اطلاق می گردد. در تصرف عدوانی کیفری شخص باید مالکیت مال غیر منقول را ثابت کند.

• تصرف عدوانی حقوقی

تصرف عدوانی حقوقی شباهت های بسیار و تفاوت های کمی را با تصرف عدوانی کیفری دارد. تفاوت ها عبارت اند از:

در تصرف عدوانی حقوقی نیاز به احراز مالکیت قبلی مال نیست درحالی که طبق ماده 690 در تصرف کیفری باید احراز مالکیت صورت پذیرد.

رکن روانی یکی از مسائلی است که در تصرف تأثیرگذار است. یعنی باید برای دادگاه مشخص گردد که آیا متصرف می دانسته مال متعلق به غیر بوده یا خیر. این موضوع یکی از تفاوت های مهم این دو نوع تصرف است.

تصرف حقوقی با تقدیم دادخواست حقوقی قابل طرح است ولی برای طرح تصرف کیفری نیاز به تقدیم دادخواست حقوقی نیست و صرف شکایت کیفری برای تعقیب جزایی متهم و صدور حکم رفع تصرف کفایت می کند.

عناصر تشکیل دهنده تصرف عدوانی

هر جرمی دارای عناصر تشکیل دهنده می باشد و برای آنکه شکایت کیفری در خصوص جرم تصرف عدوانی به نتیچه برسد بایستی این عناصر را به اثیات برسانیم. این عناصر عبارتنداز:

• عنصر قانونی

مادۀ 690 قانون مجازات اسلامی عنصر قانونی جرم تصرف عدوانی را تشکیل می‌دهد.

در موضوع تصرف عدوانی کیفری، قاضی موظف است پس از طرح شکایت برابر آئین دادرسی کیفری رسیدگی نماید و علاوه بر مجازات مجرم، حسب مورد به رفع تصرف عدوانی، حکم بدهد این مادۀ قانونی فقط درباره اموال غیر منقول است و اموال منقول را شامل نمی‌شود و در خصوص اموال منقول، همچنان باید به قانون اصلاح قانون جلوگیری از تصرف عدوانی مصوب 1352 استناد نمود. در رویکرد کیفری فقط احراز واقع لازم است و دادگاه پس از احراز اینکه تصرف فعلی مِن غیر حق و عدوانی است رأی صادر می‌کند

• عنصر مادی

برای اثبات در دعاوی کیفری تصرف عدوانی عنصر مادی بایستی وجود داشته باشد و آن عبارت است از تصرفی که طبق آن آثار مالکیت در ملک قابل مشاهده بوده باشد؛ که دیوار کشی، پی کندن، جمع نمودن مصالح ساختمانی در خصوص املاک شهری و مسکونی و یا شخم زدن، برداشت محصول و آبیاری در مورد املاک مزروعی و بیرون از شهر. جرم تصرف عدوانی مقید می باشد و تحقق جرم منوط به تصرف یا ذی‌حق معرفی کردن خود یا دیگری یا اقدام به هرگونه تصرف عدوانی است در نتیجه اگر اعمالی صورت گیرد که منجر به حصول چنین نتیجه‌ای نگردد موضوع از مصاددیق جرم موضوع ماده ۶۹۰ قانون مجازات اسلامی نخواهد بود.

• عنصر معنوی

عنصر معنوی در تصرف عدوانی به تصرفی که آثار مالکیت در ملک قابل لمس و مشاهده نباشد ولی اسباب و مدارک حقوقی اقتضای مالکیت او را در آن ملک داشته باشد اطلاق می گردد. در زمانی که ملکی به صورت ارث منتقل شده است و یا دادگاه حکمی در جهت تملیک برای آن ملک صادر نموده باشد و یا همچنین اراضی بایری که مالک دارد یا اراضی آییش نیز تصرف معنوی مالکان بر آنها مسلم است. در این خصوص نمونه های تصرفات متعددی هم وجود دارد از جمله تصرف اداری تصرف از طرف غیر تصرف استعمالی تصرف انتفاعی تصرف به عنوان مالکیت یا تصرف مالکانه تصرف به عنوان وقف تصرف حقوقی تصرف عدوانی به معنی اخص تصرف عدوانی به معنی اعم تصرف غاصبانه تصرف غصبی تصرف مالی در برابر تصرف غیر مالی تصرف قانونی در برابر تصرف عدوانی و تصرف غیرقانونی تصرف مادی.

همچنین در دعاوی کیفری تصرف عدوانی مرتکب بایستی نسبت به ماهیت غیرقانونی بودن عمل ارتکابی آگاهی داشته باشد هر زمانی که شخصی اقدام به تصرف در مال غیرمنقولی نموده باشد به تصور اینکه ملک خود او بوده و بدون اینکه بداند قبلاً به شخص دیگری منتقل شده است، به جهت اینکه به موضوع مربوطه علم و آگاهی نداشته است رفتار او مشمول تصرف عدوانی نخواهد بود و نکته دیگر این است که مرتکب بغیر از خواستن ارتکاب جرم بایستی نتیجه حاصل از جرم را نیز باید قصد کند.

تشدید مجازات جرم تصرف عدوانی

در دعاوی کیفری هرگاه تکرار جرم از سوی مجرم انجام پذیرد عاملی خواهد بود برای اینکه این جرم را تشدید بنمائیم. ماده ۶۹۳ قانون مجازات اسلامی بیان می دارد در هر زمانی که شخصی به موجب حکم قطعی محکوم به خلع ید از مال غیر منقولی یا محکوم به رفع مزاحمت یا رفع ممانعت از حق شده است و سپس بعد‌از اجرای حکم مورد حکم را عدواناً متصرف شده باشد یا اقداماتی بدون مجوز انجام بدهد علاوه بر رفع تجاوز به حبس از شش ماه تا دو سال نیز محکوم ‌خواهد گردید.

تصرف عدوانی زمانی‌ است که مال غیرمنقول، بدون رضایت مالک آن از طرف کسی تصرف شود و هرگاه در دادگاه کیفری ثابت شود که متصرف سوءنیت نداشته یا با رضایت مالک محل را تصرف کرده است با رعایت برخی شرایط قانونی، موضوع از آن جنبه منتفی و جنبه حقوقی پیدا خواهد کرد و نکته دیگر اینکه دعاوی کیفری تصرف عدوانی از جهت صلاحیت مرجع رسیدگی‌کننده از نظر ذاتی در صلاحیت مراجع قضایی است و از حیث صلاحیت محلی با دادگاه کیفری محل وقوع جرم که همان محل وقوع ملک می باشد خواهد بود.